SPELEOLOŠKI ODSEK BEOGRADA - kroz istoriju

Speleološki odsek Beograda osnovan je 09. decembra 1960. godine. To je organizacija koja već 50 godina okuplja zaljubljenike pre svega u prirodu a posebno u njene podzemne lepote. Naš klub imao je veoma burnu i bogatu proslošt, tokom koje je od grupice zainteresovanih članova raznih planinarskih društava izrastao u jedan od najvećih i najaktivnijih speleoloških klubova u našoj zemlji. Danas je to zaseban odsek Planinarskog saveza Beograda, sa svojim prostorijama, modernom opremom za život i rad na terenu, velikim brojem članova koji se aktivno bave ovom sportsko-naučnom disciplinom i uspešnom saradnjom sa brojnim institucijama našeg društva. Evo kako je se sve to odvijalo...

Početkom pedesetih godina ovog veka se u Beogradu pojavio izvestan broj ljudi zainteresovanih za istraživanje pećina, jama i drugih kraških pojava. Među njima se posebno isticao naš poznati geograf dr. Jova Petrović, koji je još tada organizovao prve speleološke akcije. Vremenom se sve više osećala potreba za formiranjem organizacije specijalizovane za otkrivanje i istraživanje podzemnih objekata. Oktobra 1960 godine se započelo sa pripremama za formiranje Speleološkog odseka Beograda, društveno-sportske organizacije koja se će se baviti istraživanjem speleoloških objekata, stručnim osposobljavanjem članova i popularizacijom speleologije. Iste godine održan je prvi kurs speleologije u organizaciji Speleološkog odseka Beograda (SOB-a), u selu Kasanica u Ovčarsko-Kablarskoj klisuri. Polaznici su bili mahom iz tada veoma uticajnog planinarskog društva "Grafičar". Polaznici kursa su dobili zvanja speleologa-pripravnika i izveli prvu SOB-ovu akciju u Rđanskoj pećini, u selu Rti kod Čačka.

Naredne godine realizovano je veliko istraživanje na planini Beljanici u istočnoj Srbiji, gde su pronađene pećine Velika Atula, Radoševa pećina, Malo i Veliko vrelo, a 1963. su na ovom prostoru istražene još Hermelinska pećina, Mihajlova jama, Omladinska i Krstasta pećina, kao i ponor Rečke. Godine 1962. je u pećini Ceremošnja održana prva Velika škola speleologije, nakon koje je broj članova SOB-a znatno porastao. Ova godina je veoma značajna za ime Speleološkog odseka Beograda jer je tada otkrivena čuvena Resavska pećina u Duvljakovačkom polju, koja je nešto kasnije turistički uređena. Sredinom šezdesetih godina organizovana su veća istraživanja kod Bora i Majdanpeka i tada su otkrivene i snimljene Lazareva pećina, Turčinovac i Rajkova pećina. Ispitani su vrelo Belog Drima, pećina Bukovik, više objekata u okolini sela Vlasi kod Dimitrovgrada, jama Pešterica, Odorovačka i Velika pećina i Vladikina ploča. U to vreme ukazala se potreba za istraživanjem potopljenih delova speleoloških objekata, zbog čega su neki od članova SOB-a završili kurs ronjenja i započeli sa speleoronilačkim aktivnostima u Odseku.

Do 1969 godine sprovedene su brojne akcije u Srbiji i Crnoj Gori, od kojih su najznačajnije one u Đerdapskoj klisuri, izvede pre početka izgradnje hidrocentrale. Te godine je otkrivena Bogovinska pećina kod Zlota, za koju će se ispostaviti da je najduža u Srbiji. Takođe, pronađene su i istražene Stopića pećina na Zlatiboru i Potpećka pećina kod Užica. Sistematski su istraženi kanjoni Demizloka, Sićeva, Miruše na Kosovu i Jerme kod Dimitrovgarada, kao i ponor Kločanice. Godine 1968. izvedeno je prvo ronjenje na dah u pećini Vetrena dupka, kao i prvo ronjenje sa ronilačkom opremom u sifonu pećine Bukovik. Godina 1969. če se pamtiti po jednom krajnje neobičnom rekordu, koji je postavio Milutin Veljković, član SOB-a. Naime, on je u naučne svrhe 15 meseci bio dobrovoljno "zatočen" u Samar pećini kod Kopajkosare, živeo u njoj i istraživao je. Ovaj rekord do današnjeg dana još nije prevaziđen. Sledeće, 1970. godine svečano je, uz veliku pomoć članova SOB-a za posetioce otvorena Resavska pećina, jedna od najlepših u Srbiji. U međuvremenu je kod Niša otkrivena prostrana pećina Cerjanka, a u pećini Ceremošnja nađeni su brojni ostaci pećinskog medveda.

Od svog nastanka SOB je skoro svake godine organizovao škole speleologije za nove članove i to uglavnom na Beljanici. Početkom sedamdesetih godina u Odseku dolazi do "smene generacija", kada iz Odseka odlazi veći broj starih članova, dajući priliku mlađima da steknu iskustva i upoznaju podzemni svet, kombinujući sport i avanturu sa naukom. Nova generacija organizuje 1973. godine kurs za novonastalo speleolško društvo iz Sevojna, sa kojim započinje saradnja. Nastavlja se istraživanje pećine Cerjanka i Ceremošnja, a otkrivena je i pećina Ravanica kod Majdanpeka. Godine 1975. sprovedeno je detaljno rekognosciranje planine Beljanice i konstatovani su svi postojeći podzemni objekti. Pored toga istražen je i ponor Kravlje kraj Niša i ustanovljena povezanost sa Cerjanskom pećinom i jamom Cerjanska propast. U međuvremenu raste interesovanje za speleologiju, te je 1978. organizovan kurs na republickom nivou u Bogovinskoj pećini koji je pohađalo nekoliko desetina polaznika. Te je godine započeto istraživanje Ušačkog pećinskog sistema, koji obuhvata Uvac, Ledenu pećinu i ponor kraj sela Gornje Lopize. U Ravaničkoj pećini je pronađeno i preronjeno 6 sifona.
Jedna od značajnijih akcija SOB-a je osvajanje najdublje jame u Srbiji 1980. godine - Dubašnice. Godinu dana kasnije je zahvaljujući angažovanju članova Odseka za turste uređena pećina Ceremošnja. Godine 1982. Odsek nabavlja opremu za savremenu speleološku tehniku "D" čime se značajno unapređuje rad u objektima. Iste godine članovi Odseka učestvuju u rešavanju problema vodosnabdevanja Njeguškog polja u Crnoj Gori, otkrivanjem i istraživanjem jame Duboki Do u Njegušima. Nakon ovoga Crna Gora dolazi u centar pažnje članova SOB-a tako da se 1984. otvara stalni letnji speleološki kamp "Kameno more" u selu Krivošije iznad Risna u Bokokotorskom zalivu. Iste godine se radi veliko rekognosciranje Durmitora, kada se nalazi veliki broj objekata. Narednih nekoliko godina dovršavaju se istraživanja ranije otkrivenih objekata: Ušačkog pećinskog sistema, kada je u pećini Ledenica otkriveno veliko paleontološko nalazište kostiju pećinskog medvede (Speleus Ursus), koje je zahvaljujući angažovanju Prirodnjačkog muzeja iz Beograda preneto u Beograd radi dalje analize. U Sićevačkoj klisuri su pronađena tri manja objekta a na Kamenom moru je otkriveno više desetina jama. Istraživana je jama Dubašnica, pećina Vetrena Dupka i rađen je niz speleomorfoloških i speleohidroloških istraživanja. Otkriveni su Ivkov ponor na Beljanici i Velika pećina kod Pirota, rekognoscirana je Krnavska visoravan od Savnika do Kapetanovih jezera, Vojnik planina, Sjenička Pešter (kanjon Đalovica) i planina Devica.

Godine 1988. Kameno More postaje redovni letnji kamp za speleologe iz cele Jugoslavije. Iste godine je u kanjonu Đalovica na Pešterskoj visoravni otkrivena Pećina nad Vražjim firovima, za koju se uskoro ispostavilo da je najduzža pećina u Jugoslaviji. Organizovane su akcije u Dubašnici, Bogovinskoj pećini, Dragovom ponoru kod Valjeva. Početak devedesetih godina obeležila je saradnja sa speleolozima iz Francuske i Rusije. Najpre je sprovedena akcija istraživanja tada najdublje jame na svetu - Berže, kod Grenobla u Francuskoj, a potom istraživanja kod Jalte na Krimu u Rusiji, zajedno sa tamošnjim speleološkim klubovima. Pored toga izvedeno je speleobiološko istraživanje u najdubljoj jami u Jugoslaviji - Jami na Vjetrenim brdima, na Durmitoru. 1991 godine članovi SOB-a su učestvovali u ekshumaciji kostiju žrtava II Svetskog rata iz jama u Čapljini i Bosanskom Petrovcu.
Sve do 1994. zbog loše ekonomske situacije u zemlji broj akcija u SOB-u je bio sveden na minimum. Nakon krize ozivljava rad u Odseku - održava se nova škola speleologije. Nastavlja se istraživanje Pećine nad Vražjim firovima, vrši se rekognosciranje planine Maganik u Crnoj Gori i pronalaze novi objekti na Dubašničkoj visoravni. Godine 1996. dolazi do nove smene generacija u SOB-u, nakon čega značajno oživaljava rad u Odseku. Organizuju se 1997. i 1998. godine dva kursa sa preko 30 polaznika. Organizuju se kampovi na Kamenom moru sa velikim brojem u.esnika i vrše speleobiološka, speleomorfološka i speleohidrološka istraživanja Pećine nad Vražjim firovima. Preronjen je sifon na kraju Glavnog kanala u ovoj pečini i izveden veliki broj speleoronilačkih akcija. 1997. godine je otkriven novi teren bogat podzemnim objektima - Subra, na planini Orjen u Crnoj Gori. 1998. goine je izvedena velika francusko-jugoslovenska speleoroniloačka ekspedicija u kojoj su učestvovali speleoronioci iz SOB-a, gde su za potrebe Geozavoda iz Podgorice istraživana mnogobrojna vrela u Crnoj Gori, od kojih je najznačajnije istraživanje estavele Gurdić kraj Kotora. Takođe izvedena su istraživanja objekata na Teveričkom polju kao i ponovni obilazak najdublje jame Dubašnica. Ostvarena je saradnja sa organizaciom Mladih istraživača Srbije i održan međunarodni letnji speleološki kamp na planini Tari. Angažovanjem članova Odseka postavljen je krst na steni u kanjonu reke Rače u blizini manastira Rača na Tari. Otkriveni su i istraženi novi kanali u Pećini nad Vražjim firovima, kao i niz objekata na Pešterskoj visoravni. Članovi Odseka su prošli kanjon Nevideo na Durmitoru, i istražili jamu sa zaleđenim vodopadom ispod Žute grede, takođe na Durmitoru.